Czym jest biblijne autorstwo

Skrypt z nagrania 

Czym jest biblijne autorstwo?

To praca twórcza, której efektem jest powstanie ksiąg zarówno Starego, jak i Nowego Testamentu.

Definicja wg Słownika Języka Polskiego PWN: a. wytworzenie dzieła literackiego/sztuki, b. inicjowanie jakiegoś przedsięwzięcia, c. wykonywanie jakiejś czynności.

Boskie autorstwo Biblii

Bóg wybrał sobie święte księgi jako formę komunikacji z człowiekiem. Wybrał tą formę i prowadził autorstwo w taki sposób, aby wszystko co chciał przekazać zostało spisane w języku zrozumiałym dla ludzi.

W Biblii Bóg prowadzi dialog z człowiekiem, przekazując człowiekowi wszystko co ma mu do powodzenia.

Uwaga

JEZUS CHRYSTUS JEST KLUCZEM DO ZROZUMIENIA NATURY I PRZESŁANIA BIBLII.

KSIĘGI ST ZAWIERAJĄ SŁOWA, KTÓRE PRZYGOTOWAŁY DROGĘ DLA ZBAWICIELA.

ST JEST ZATEM PIERWSZYM KROKIEM NA DRODZE BOGA DO WCIELENIA.

Jezus jest celem całej biblijnej narracji, a księgi te głoszą Boży plan zbawienia.

Novum in Vetere latet et in Novo Vetus patet

S. Augustinus

[Nowy (Testament) jest ukryty (leży) w Starym (Testamencie), a w Nowym (Testamencie) Stary (Testament) staje się jasny (przejrzysty, oczywisty). Augustyn z Hippony]

Uwaga

KSIĘGI ST MOGĄ, NA PIERWSZY RZUT OKA WYDAWAĆ SIĘ BARDZIEJ ZBIOREM RÓŻNYCH KSIĄG NIŻ PEŁNYM I INTEGRALNYM DZIEŁEM, TO WŁAŚNIE BOŻE AUTORSTWO.

KAŻDA Z KSIĄG BĘDĄCYCH CZĘŚCIĄ BIBLII, NIE TYLKO ST, POWSTAŁA DZIĘKI BOŻEJ INSPIRACJI

Bóg egzekwowuje swoje autorstwo.

W ST prorocy ponad 300 razy wskazują na to, że to co piszą pochodzi od Boga i jest bezpośrednio Jego głosem, Jego mową lub słowem, które od Niego przychodzi:

Prorok Zachariasz

Dnia dwudziestego czwartego, jedenastego miesiąca, czyli w miesiącu Szebat, w drugim roku Dariusza, słowo Pana doszło do Zachariasza, syna Berechiasza, syna proroka Iddo...(Za 1:7)

Prorok Amos

Tak mówi Pan:... (Am 1:3)

Prorok Micheasz

Dlatego tak mówi Pan:...(Mi 2:3)

Prorok Nahum

Tak mówi Pan:... (Na 1:12)

Prorok Ozeasz

Słowo Pana, które doszło do Ozeasza... (Oz 1:1)

Prorok Jonasz

Słowo Pana doszło do Jonasza, syna Amittaja, mówiące: (Jon 1:1)

Autorzy biblijni opisują jakimi metodami Bóg posługuje się w egzekwowaniu swego autorstwa.

Mojżesz opisuje bezpośrednie otrzymanie treści biblijnej:

A gdy dokończył rozmowę z Mojżeszem na górze Synaj, Pan dał mu dwie tablice świadectwa, tablice kamienne napisane palcem Boga. (Wj 31:17)

W innym miejscu Mojżesz opisuje jak Bóg dyktuje mu tekst:

Potem Pan powiedział do Mojżesza: Zapisz sobie te słowa, bo według tych słów ustanowiłem przymierze z tobą i Izraelem. (Wj 34:27)

Ezechiel opisuje widzenie jakie miał:

I stało się w trzydziestym roku, w czwartym miesiącu, piątego dnia tego miesiąca, gdy byłem wśród uprowadzonych nad rzeką Kebar, że otworzyły się niebiosa i miałem widzenie Boga. (Ez 1:1)

Jan Apostoł również treści swej księgi otrzymuje w widzeniu:

Znalazłem się w zachwyceniu Ducha w dniu Pańskim i usłyszałem za sobą głos potężny jakby trąby. Który mówił: Ja jestem Alfa i Omega, pierwszy i ostatni. Co widzisz, napisz w księdze i poślij do siedmiu kościołów, które są w Azji: do Efezu, Smyrny, Pergamonu, Tiatyry, Sardes, Filadelfii i Laodycei. (Obj 1:10-11)

Daniel ma sen, który spisuje:

W pierwszym roku Belszazara, króla Babilonu, Daniel miał sen i widzenia w swojej głowie na swoim łożu. Wtedy spisał ten sen i podał ogół rzeczy. (Dn 7:1)

Świadectwa wydane natchnieniu Bożemu w Biblii w NT.

Świadectwa samego Jezusa:

I powiedział do niego: Jeśli Mojżesza i Proroków nie słuchają, to choćby ktoś zmartwychwstał, nie uwierzą. (Łk 16:31)

Nie sądźcie, że przyszedłem znieść Prawo albo Proroków. Nie przyszedłem znieść, ale wypełnić. (Mt 5:17)

Bo gdybyście wierzyli Mojżeszowi, wierzylibyście i mnie, gdyż on pisał o mnie. (J 5:46)

Piotr Apostoł również daje świadectwo Bożemu natchnieniu Pisma:

Nie z ludzkiej bowiem woli przyniesione zostało kiedyś proroctwo, ale święci Boży ludzie przemawiali prowadzeni przez Ducha Świętego. (2P 1:21)

Paweł Apostoł także wierzy w Boże natchnienie Pisma:

Całe Pismo [jest] natchnione przez Boga i pożyteczne do nauki, do strofowania, do poprawiania, do wychowywania w sprawiedliwości; (2Tm 3:16)

Uwaga

W 2TM 3:16 PAWEŁ UŻYWA SŁOWA NATCHNIONE, GR. θεοπνευστος (THEOPNEUSTOS), KTÓRY TO WYRAZ POCHODZI OD DWÓCH INNYCH GRECKICH SŁÓW θεος (THEOS) – BÓG ORAZ πνεω (PNEO) – DMUCHAĆ, ODDYCHAĆ, DMIEĆ (WIATR).

O natchnieniu Słowa Bożego mówi również list do Hebrajczyków:

Słowo Boże bowiem jest żywe i skuteczne, ostrzejsze niż wszelki miecz obosieczny, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpików, zdolne rozsądzić myśli i zamiary serca.(Hbr 4:12)

Autorstwo ludzkie

Uwaga

BÓG W RÓŻNYCH CZASACH POWOŁYWAŁ RÓŻNYCH LUDZI, Z CAŁYM BAGAŻEM ICH KULTURY, JĘZYKA, RELIGII, GEOGRAFII, HISTORII, RELACJI POLITYCZNYCH I SPOŁECZNYCH, PROWADZIŁ ICH PRZEZ RÓŻNE, CZĘSTO NAWET TRAUMATYCZNE WYDARZENIA W ICH ŻYCIU BY DZIĘKI SWOJEJ OBECNOŚCI MÓGŁ DOPROWADZIĆ ICH DO NAPISANIA DZIEŁ, KTÓRE DZISIAJ TWORZĄ JEDNO DZIEŁO, PRZEZ KTÓRE BÓG KOMUNIKUJE SIĘ ZE SWOIM LUDEM.

Bóg posłużył się aż ok. 40 różnymi autorami - hagiografami, których prowadził w ich pracy dzięki swojej opatrzności.

Biblia sama daje świadectwo ludzkiemu autorstwu.

Kaznodzieja starał się znaleźć słowa przyjemne i napisał to, co jest dobre – słowa prawdy. (Koh 12:10)

Joab, syn Serui, zaczął ich liczyć, ale nie dokończył, gdyż za to spadł gniew na Izraela. Nie włączono więc tej liczby do spisu w kronikach króla Dawida. (1Krn 27:24)

Ale pozostałe dzieje Asy, od pierwszych do ostatnich, są zapisane w księdze królów Judy i Izraela. (2Krn 16;11)

Postanowiłem i ja, który to wszystko od początku dokładnie wybadałem, opisać ci to po kolei, zacny Teofilu. (Łk 1:3)

Cechy ludzkie autorów miały wpływ na ich twórczość.

Oczywiście, że tak. Cały kontekst ich życia, a więc kim byli, co robili, jaki mieli zawód, jaka była ich przeszłość miało wpływ na postrzeganie rzeczywistości oraz podkreślanie takich, a nie innych spraw w czasie spisywania ksiąg natchnionych. W swoich tekstach zwracają oni uwagę na coś, co inni ewangeliści pomijają.

Łukasz ewangelista jest lekarzem – Pozdrawia was Łukasz, umiłowany lekarz i Demas. (Kol 4:14) - i to odbija się na jego twórczości szczególnie w terminologii jakiej używa:

Po wyjściu z synagogi Jezus przyszedł do domu Szymona. A teściowa Szymona miała wysoką gorączkę, więc prosili go za nią. (Łk 4:38) – wysoka gorączka

A gdy przebywał w pewnym mieście, był tam człowiek cały pokryty trądem. Kiedy zobaczył Jezusa, upadł na twarz i prosił go: Panie, jeśli chcesz, możesz mnie oczyścić. (Łk 5:12) – trąd

Uwaga

HEBRAJSKI TAK JAK INNE JĘZYKI ULEGA ZMIANIE I PRZEKSZTAŁCENIU.

• Zmiany zachodzą w słownictwie i gramatyce
• Gramatyka oraz słownictwo z czasów powstania ksiąg (formy archaiczne) nie zawsze są takie same jak te, które mamy w końcowym tekście Biblii.
• Dzisiejsza forma alfabetu hebrajskiego pochodzi z czasów niewoli babilońskiej.

Uwaga

WSZYSTKIE DZIEŁA BIBLIJNE SPISANE W CZASACH ICH POWSTANIA BYŁY UZUPEŁNIANE NA PRZESTRZENI WIEKÓW O NOWE ZDOBYCZE JĘZYKOWE.

Teksty biblijne były edytowane w późniejszych wiekach by dostosować je do zrozumienia ludzi współczesnych edytorom tekstu.

Uwaga

BIBLIA JAKO DZIEŁO BOŻE JEST ADRESOWANA DO LUDZI RÓŻNYCH EPOK, ALE JAKO DZIEŁO LUDZKIE NIE JEST SPISANA DLA NIKOGO POZA LUDŹMI ŻYJĄCYMI W CZASACH ŚWIĘTYCH AUTORÓW (HAGIOGRAFÓW).

Przykłady edycji tekstu natchnionego ST

Przykład 1

I stało się w trzydziestym roku, w czwartym miesiącu, piątego dnia tego miesiąca, gdy byłem wśród uprowadzonych nad rzeką Kebar, że otworzyły się niebiosa i miałem widzenie Boże. Piątego dnia tego miesiąca – był to piąty rok od uprowadzenia do niewoli króla Jojakina; Słowo Pana doszło wyraźnie kapłana Ezechiela, syna Buziego, w ziemi Chaldejczyków nad rzeką Kebar, a była nad nim ręka Pana. (Ez 1:1-3)

W tym fragmencie mamy wyraźną zmianę z 1 osoby narratora z w. 1 na 3 osobę w w.3.

Przykład 2

I tu się kończą modlitwy Dawida, syna Jessego. (Ps 72:20)

Ten werset Ps 72 wskazywałby, że kopista/edytor tekstu miał do dyspozycji tylko te 72 psalmy, stąd to wstawienie wersetu o zakończeniu zbioru modlitw Dawida. Być może później zdobyto kolejne psalmy, które dodano do zbioru.

Przykład 3

Psalmy od 1 do 41 oraz od 90 do 106 używają w swoich tekstach wyłącznie imienia JHWH. Psalmy znajdujące się pomiędzy 73 do 83 używają wyłącznie zwrotu Elohim. W psalmach 84 do 89 znajdziemy oba określenia używane zamiennie. Najprawdopodobniej grupa psalmów używających określenia Elohim, zwana Psałterzem Elohistycznym, została zebrana i spisana przez inną grupę ludzi niż ta część używająca wyłącznie imienia JHWH. Nie jest to podważanie autorstwa Dawida, tylko wskazanie na zaistniałe późniejsze edycje tekstu.

Przykład 4

Gdy Abram usłyszał, że jego brat został pojmany, wyprawił swoich trzystu osiemnastu wyszkolonych sług, urodzonych w jego domu, i ścigał ich aż do Dan. (Rdz 14:14)

Miejsce zwane Dan w tym wersecie Rdz w czasach starożytnych, a więc i w czasach Abrahama nazywało się Laisz o czym świadczą znalezione w Egipcie starożytne tabliczki. Miejsce to zostało nazwane Dan dopiero w czasach po Mojżeszu: Oni zaś zabrali to, co wykonał Micheasz, oraz kapłana, którego miał, i przybyli do Lajisz, do ludu spokojnego i bezpiecznego. I pobili go ostrzem miecza, a miasto spalili ogniem....I nazwali to miasto Dan od imienia swego ojca Dana, który urodził się Izraelowi. A przedtem miasto to nosiło nazwę Lajisz. (Sdz 18:27-29) Skąd zatem w Rdz 14:14 nazwa Dan, kiedy jeszcze nawet nie ma Izraela, który zajmuje ziemię, a jedno z jego plemion podbija Lajisz i nazywa je Dan? To wyraźnie wskazuje na późniejszą edycję, kiedy już być może nikt ze współczesnych edytorowi ludzi nie kojarzył, gdzie mogło być Laisz, za to wiedzieli doskonale gdzie leży Dan.

Ta sama sytuacja jest w Pwt: Potem Mojżesz wstąpił z równin Moabu na górę Nebo, na szczyt Pizga, który jest naprzeciw Jerycha. I Pan pokazał mu całą ziemię, od Gileadu aż po Dan. (Pwt 34:1)

Przykład 5

Jair, syn Manassesa, posiadł całą krainę Argob aż do granicy Geszurytów i Machaty i nazwał ją od swego imienia Baszan – Chawot – Jair; nazywa się tak aż do dziś. (Pwt 3:14)

Użycie zwrotu „nazywa się tak aż do dziś” nie miałoby żadnego sensu, tym bardziej, że miejsce to dopiero zdobyto. To również wskazuje na późniejszą edycję.

Uwaga

EDYCJA WSKAZUJE NA PEWNE ZMIANY JAKIE ZOSTAŁY DOKONANE NA PRZESTRZENI WIEKÓW, KTÓRYCH CELEM BYŁO UWSPÓŁCZEŚNIENIE TEKSTU, NIE JEST DOWODEM PRZECIW AUTORSTWU BOŻEMU ORAZ OSÓB, KTÓRYM TRADYCYJNIE KSIĘGI SĄ PRZYPISYWANE.

Pozabiblijne wskazania na możliwość edycji tekstu

W pismach i pamiętnikach Nehemiasza jest opowiedziane nie tylko to, ale również o tym, jak zakładając bibliotekę zebrał on księgi o królach i księgi proroków, księgi Dawida i listy królów o ofiarach. Tak samo Juda zebrał nam wszystkie księgi, które były rozrzucone wskutek prowadzonej wojny, i mamy je u siebie. (2Mch 2:13-14)

Tradycja, końcową formę Biblii Hebrajskiej czyli obecny kanon ST, przypisuje Wielkiemu Zgromadzeniu czyli 120 skrybom działającym od ok. 200 p.n.e., aż do 70 n.e. uznawanych jako teologiczne autorytety. Oni więc de facto utworzyli znany nam dzisiaj kanon Pism Świętych.

Uwaga

ZGODNIE Z TRADYCJĄ ŻYDOWSKĄ GŁOS PROROCKI UCICHŁ WRAZ Z PROROKIEM MALACHIASZEM (OSTATNIA KSIĘGA ST). TAK WIĘC SPISYWANIE ST ZAKOŃCZYŁO SIĘ W 443 P.N.E. MALACHIASZA NAZYWANO „PIECZĘCIĄ PROROCTW”. TO ON W OSTATNIM ROZDZIALE SWOJEJ KSIĘGI ZAPOWIEDZIAŁ NOWY I KOLEJNY ETAP JAKIM JEST PRZYJŚCIE MESJASZA.

Ale dla was, którzy się boicie mojego imienia, wzejdzie Słońce sprawiedliwości z uzdrowieniem na swoich skrzydłach; wtedy wyjdzie i wyrośnie jak cielęta z zagrody. I podepcze bezbożnych, gdyż będą prochem pod waszymi nogami w dniu, kiedy to uczynię, mówi Pan zastępów. Pamiętajcie o prawie Mojżesza, mego sługi, które mu nadałem na Horebie dla całego Izraela, oraz o ustawach i sądach. Oto poślę wam Eliasza proroka, zanim przyjdzie ten wielki i straszny dzień Pana. On zwróci serca ojców ku synom, a serca synów ku ich ojcom, aby nie ukarał ziemi przekleństwem, gdy przyjdę. (Ml 4:2-6)

***

Autentyzm autorstwa

Dwa rodzaje podważania autorstwa

Jednym z problemów jest odzieranie Biblii z jej ponad naturalnej tożsamości. Wszystko interpretuje się przez pryzmat ateistycznego lub agnostycznego podejścia do tematu. De facto podważa się całkowicie Boskie autorstwo tej księgi redukując je tylko i wyłącznie do ludzkiego czyniąc z Biblii starożytny, bliskowschodni dokument historyczny.

Używając krytyki tekstu lub studiów porównawczych próbuje się udowodnić, że Biblia jest kompilacją wielu starszych od niej tekstów religijno – prawnych czy mitów ościennych ludów lub cywilizacji.

Uwaga

BIBLIA JEST SPOŚRÓD WSZYSTKICH INNYCH KSIĄG RELIGIJNYCH CHYBA NAJDOGŁĘBNIEJ STUDIOWANA ORAZ ATAKOWANA PRZEZ TZW. NAUKOWY, A NAWET TEOLOGICZNY MAINSTREAM.

Podważanie autentyczności autorstwa

Jezus w ewangeliach mówi:

Czyż Mojżesz nie dał wam prawa? A żaden z was nie przestrzega prawa. Dlaczego chcecie mnie zabić? (J 7:18)

I zaczynając od Mojżesza i wszystkich proroków, wykładał im, co było o nim napisane we wszystkich Pismach. (Ł 24:27)

Potem powiedział do nich: To są słowa, które mówiłem do was, będąc jeszcze z wami, że musi się wypełnić wszystko. Co jest o mnie napisane w Prawie Mojżesza, u Proroków i w Psalmach. (Łk 24:44)

A o umarłych, że będą wskrzeszeni, nie czytaliście w księdze Mojżesza, … (Mk 12:26)

We wszystkich tych fragmentach Jezus akceptuje kanon i podział ST jaki istniał w Jego czasach. Akceptuje też mojżeszowe autorstwo Tory, a tymczasem we wstępie do Pięcioksięgu w Biblii Tysiąclecia czytamy: „Sam Pięcioksiąg nie świadczy nigdzie wyraźnie o autorstwie Mojżesza, a powszechne przeświadczenie o nim było nie tyle owocem literacko – naukowej analizy ksiąg, ile słusznego uwydatnienia roli Mojżesza w opisach i ustaleniu prawodawstwa. Niemniej pewne wypowiedzi pięciu ksiąg każą przypuszczać, iż działalność literacka nie była zupełnie obca Mojżeszowi. Wiele anachronizmów, powtórzeń i oczywistych uzupełnień wskazuje na to, że Pięcioksiąg w swej obecnej postaci ma za sobą długą historię; dane te nie pozwalają przypisywać go jednemu autorowi.” Fragment drugi: „Kiedy Pięcioksiąg przybrał dzisiejszą swą formę, tworząc z szeregu zbiorów i tradycji jedno monumentalne dzieło historyczno – prawne, niepodobna dziś określić. Było to zapewne owocem wielu kolejnych prób i wysiłków teologicznych i literackich. Nastąpiło to być może w okresie perskim, za czasów Ezdrasza i Nehemiasza, w każdym razie zawitał po niewoli babilońskiej.”

Te cytaty sugerują dość powszechną teorię, o tym jakoby Tora była spisywana na przestrzeni ok. 900 lat, a kulminacyjny moment przypadł na 445 p.n.e. kiedy to spisano wszystko by móc odczytać Torę w czasie święta namiotów opisanego w Ne 8.

Jeśli jednak weźmiemy pod uwagę zawarte w tekście incydentalne aluzje odnoszące się do wydarzeń z czasów Mojżesza, spraw, warunków socjalnych i politycznych oraz geografii lub klimatu to dojdziemy jasno do konkluzji, że zarówno autor ksiąg Mojżeszowych jak i adresaci jego utworu literackiego przynajmniej w początkowym okresie zamieszkiwali Egipt, zaś o Ziemi Obiecanej wiedzy praktycznie nie mieli lub mieli jej mało i było to spuścizną ich praojców.

- W Wj 9:31-32, w kontekście plagi gradu mamy opis zbiorów, który jest charakterystyczny dla Egiptu, a nie ziemi Kanaan.

- W listach zwierząt nieczystych zawartych w Kpł 11 oraz Pwt 14 są zwierzęta typowe dla Egiptu. Trudno sobie wyobrazić, aby taka lista powstała 900 lat później w ziemi, gdzie pewne z tych gatunków w ogóle nie występują. (Chodzi tu o użyte nazwy hebrajskie, które w oryginale oznaczają pewne gatunki, zaś w uogólnieniu tłumaczeń nic nam nie mówią)

- Wtedy Lot podniósł swe oczy i zobaczył, że cała równina nad Jordanem była dobrze nawodniona – zanim Pan zniszczył Sodomę i Gomorę – jak ogród Pana, jak ziemia Egiptu, aż do Zoar. (Rdz 13:10) Autor chcąc opisać bujność roślinnego życia w równinie Jordanu porównuje ją do ziemi w Egipcie. Gdyby tekst powstał późno w państwie Izrael, jaki byłby sens porównywania go do ziemi w Egipcie, które wówczas większość Izraelitów nie znała? Takie wyrażenie ma tylko wtedy sens kiedy jest kierowane do ludzi, którzy nie widzieli doliny Jordanu na oczy, ale znają żyzną krainę w Egipcie.

To tylko kilka przykładów na to, że autor Pięcioksięgu musiał wywodzić się z Egiptu, a nie być późnym, nawet po - babilońskim Żydem.

Biblia plagiatem – kompilacją mitów z innych starszych religii.

Jezus jest odpowiednikiem mesjańskich mitów innych religii.

„Nie mamy prawie żadnych dowodów na obecność mitraizmu jako religii misteryjnej na zachodzie, aż do czasów zbyt późnych, by mógł mieć jakikolwiek wpływ na chrześcijaństwo. Jest tylko trochę inskrypcji, które są datowane na wcześniej niż drugi wiek, za to większość tekstów jest datowanych na lub później niż 140 r. n. e.”

Prof. Edwin Yamauchi

Jezus jak Mitra urodził się z dziewicy. Mitra nie urodził się z dziewicy tylko ze skały.

Jezus jak Mitra urodził się 25 grudnia. Biblia nie podaje daty urodzin Jezusa.

Mitra jak Jezus umarł i zmartwychwstał. Nie ma źródeł w tekstach mitraistycznych na potwierdzenie tej tezy.

Mitra jak Jezus miał 12 uczniów. Mitra jest przedstawiany w otoczeniu 12 znaków zodiaku. Tym czasem 12 apostołów Pana reprezentuje 12 plemion Izraela.

Jezus jest odpowiednikiem Kriszny.

Kriszna miał ojca stolarza jak Jezus:

„Nie słyszałam, żeby Kriszna urodził się z dziewicy, ani z Sanskrytu ani z tekstów w językach lokalnych, ani z folkloru. A narodzony 25 grudnia? Wow! Tekst mówi wyraźnie, że urodził się ósmego dnia nowiu w miesiącu, który teraz przypadałby między 15 sierpnia, a 14 września; a z tego co wiem, jego ojciec nie był stolarzem, a raczej księciem.”

dr Varudka Narayanan

Kriszna nigdy nie został ukrzyżowany, nie ma o tym żadnej adnotacji w tekstach hinduistycznych. Został zabity przez strzałę, która przypadkowo została wystrzelona w jego stopę. To duch Kriszny wstąpił do nieba, a zatem sam Kriszna nie zmartwychwstał jak chcieliby niektórzy.

Horus wzorem Jezusa.

Nie ma najmniejszej wzmianki, ani żadnego specjalisty – egiptologa, który uważałby, że Horus narodził się z dziewicy. Izyda nie była dziewicą w chwili poczęcia Horusa.

Idea „chrztu” Horusa narodziła się XIX – o wiecznych kręgach teozoficznych. Nie ma na ten temat żadnej, choćby jednej wzmianki w tekstach starożytnych.

Horus nie miał 12 uczniów („apostołów”). Miał 4 uczniów – półbogów, a oprócz tego towarzyszyli mu inni, w tym uzbrojeni drwale.

Horus nigdy nie był ukrzyżowany.